Interview Tinne Vansand over fotografie met blinde en slechtziende mensen

©Anniek Vrijssen

Na een jaar research wist Tinne Vansand genoeg: ze zou voor haar afstudeerproject aan het ABK in Mol proberen om een fotografieproject te doen met blinde en slechtziende mensen. En dat voltooiden zij en en haar deelnemers met verve. Nu het project naar een volwaardige expo evolueert – meer info en foto’s in het interview – besloten wij om met Tinne een klapke te doen over hoe slechtziende en blinde mensen en fotografie elkaar in een onverwachte ontmoeting verrijkten.

Dag Tinne! Kan je eens kort uitleggen aan wat voor project je werkt op dit moment?

Tinne: “Ik werkte samen met acht blinde of slechtziende personen rond en met fotografie. Dat doe ik voor mijn eindproject aan de ABK in Mol. Eerst reflecteerden we over wat er mogelijk was met fotografie en werkten we aan voldoende zelfbewustzijn en zelfvertrouwen om deelnemers zelf te laten fotograferen. Het resultaat waren foto’s uit hun eigen omgeving als van locaties die we samen bezochten.”

Fotografie is een visueel medium, hoe gingen slechtziende personen hiermee om?

Tinne: “In een visueel dominante wereld krijgen we uit alle hoeken beelden binnen. Ook slechtziende mensen maken deel uit van die wereld. We denken snel dat zij geen behoefte hebben aan het maken van foto’s omdat ze het zelf niet of moeilijk kunnen zien. Dit excluderend idee nemen ze helaas vaak ook over. Ze twijfelen aan de eigen mogelijkheden en dat vreet aan hun wijze en mate van participatie, alsook hun betrokkenheidsgevoel.

Toch zijn ze graag met fotografie bezig, wat ons project ook toont, en bewijst dit dat ze meer in hun mars hebben dan soms aangenomen wordt. Zo komen ze op voor zichzelf, tegen heersende ideeën in.

Het is ook net omdat ze anders zien, dat ze ook andere beelden nemen. Zoiets resulteert in heel verrijkende beelden die ons ook op de beperkingen van onze kijk wijzen. Zienden selecteren en interpreteren ook constant om een werkelijkheid te construeren, het is goed dat we zien dat die niet absoluut is. Iemand die minder goed of niet ziet, wordt minder afgeleid door alle visuele prikkels en kan zo een beeld net tot de essentie herleiden: tot lijnen, contrasten, details die ons ontgaan,…”

Hoe kwam je met project in contact?

Tinne: “Na een jaar research had ik contact met veel mensen en organisaties. Zo kwam ik uiteindelijk in een Facebookgroep terecht, waar ik een oproep deed voor mensen met visuele beperking en via allerhande groepen zoals Licht en Liefde kreeg ik uiteindelijk namen door.”

Kun je kort een woordje uitleg geven bij het project dat je gedaan hebt?

Tinne: “Na een eerste telefonisch contact bezocht ik iedereen thuis om hun leefomgeving te fotograferen. Zo leerde ik hen individueel beter kennen, als mensen met eigen interesses, onzekerheden, ambities, en met een eigen soort waarneming en visuele uitdaging. Zo leerden we elkaar beter kennen en kon er wederzijds vertrouwen groeien.

Ik plande vier groepsbijeenkomsten, waarbij ook begeleiders betrokken waren. Zij hielpen alle deelnemers veilig door hun omgeving bewegen en voorzagen ook beschrijvingen van de omgeving en hulp bij het fotograferen. Ik gaf iedere bijeenkomst tips en aandachtspunten mee: over het gebruik van perspectief, contrast,… en hoe dat optimaal benut kan worden. Door mogelijkheden te tonen, kregen ze meer het gevoel dat hun blik minstens evenwaardig is aan die van zienden, net door hun andersheid. Natuurlijk doseerde ik mijn informatie, omdat ze niet snel even een tekst konden raadplegen.

Primair was evenwel de gezelligheid tijdens het fotograferen, het sàmen fotograferen. De groep kwam daarna nog in kleinere eenheden, ze hadden de smaak echt te pakken!

Daarna moesten we door een selectieproces met de foto’s. Ik gaf enige houvast door per persoon en locatie alvast een selectie te (laten) maken. De bedoeling is verder te filteren tot we het ideale tentoonstellingsmateriaal overhouden. Het uitgangspunt is om de foto’s te behouden die het meest raken.”

©Kristel Lauvrys

Wat viel je op bij de resultaten?

Tinne: “Eigenlijk werd ik het meest geraakt door het proces! Ik zag een evolutie bij de deelnemers: ze geloofden in zichzelf, eisten ruimte op in de maatschappij, … Eerst waren ze veel bezig met wat ‘anderen’ – de ziende wereld – mooi zouden vinden en dat zij daar niet aan konden beantwoorden, maar dat evolueerde naar een geloof in de schoonheid en waarde van de eigen blik en de daaruit voortvloeiende resultaten.

Sommige mensen verrasten zichzelf. Een van de blinde deelneemsters gaf aan dat ze een nieuwe taal vond om zich mee uit te drukken, de beelden zijn voor haar een herinnering om een eigen verhaal mee te schrijven.

Er was zoveel wilskracht en gedrevenheid bij de deelnemers. Er was veel bewijsdrang om te tonen wat ze kunnen, waar mogelijkheden zijn in plaats van beperkingen. Ze vochten ook tegen drempels die het project bemoeilijkten, zoals het zelfstandig gebruiken van de trein. Maar het resultaat is er dan ook naar: de omgeving van de deelnemers zag opeens ook de mogelijkheden.

Fototechnisch gezien was er dan weer veel diversiteit, net zoals bij zienden. Ook hier is iedereen anders. Ze wezen me op dingen die ik zelf niet zag, zoals een lichtinval die aan mijn aandacht ontsnapte door andere visuele prikkels, of een contrast. Het leerde me dat ik dieper en verder moet kijken, moet ‘kijken’ met verschillende zintuigen.”

Wat vonden deelnemers zelf?

“Ze waren heel blij dat wij hun foto’s en blik ook konden appreciëren. Ze genoten van hun eigen foto’s en konden onderbouwen wat ze er goed aan vonden. Omdat ze op fotoformaat ook een bepaalde werkelijkheid vangen en verkleind weergeven, zagen ze soms dan pas wat ze eigenlijk gefotografeerd hadden. Soms is fotograferen op die manier ook functioneel.

De app ‘Be My Eyes’ lieten we soms ook los op de foto’s: die beschreef dan objectief wat er op de foto stond. En dat verraste hen soms, ook zij hadden dingen af en toe niet gezien. Dat kon als een leuke verrassing uitdraaien, maar ook een teleurstelling.”

Kunnen we binnenkort jullie beelden ergens bezichtigen?

Tinne: “Het eindresultaat stellen we openbaar tentoon in mei, in het cultuurcentrum van Mol, in de exporuimte ’t Getouw. Zondag 5 mei om 15u openen we en daarna kan je, uitgezonderd op maandagen, de tentoonstelling dagelijks bezoeken. Enkele dichters maakten ook werken bij een aantal foto’s, we zorgen voor voelplaten en je kan via QR codes beschrijvingen en toelichtingen beluisteren… Op die manier is er voor iedereen wel iets om van te genieten.”