Constantin Meunier

Constantin Meunier (1831-1905), de schilder-beeldhouwer die de arbeider op een voetstuk plaatste.

“Ik koester een grote sympathie voor de arbeider, die onze belangstelling waard is en vaak schaamteloos uitgebuit wordt”

Tot niet zo lang geleden liep elke Belg wel eens met Constantin Meunier op zak: zijn gezicht prijkte op het geldbiljet van 500 Belgische frank dat tot 1998 in gebruik was, samen met het silhouet van een mijnwerker en een mijnschacht.

Buildrager

Het bekendste werk van Meunier is ongetwijfeld de Buildrager. Een exemplaar daarvan prijkt naast het Antwerpse stadhuis, met op de arduinen sokkel de woorden ‘Arbeid – Vrijheid’. Dat kwam er in 1950, als eerbetoon aan de Antwerpse dokwerkers die na de bevrijding van Antwerpen in 1944 op gevaar van eigen leven (de Duitse V-bommen bestookten nog volop Antwerpen) de bevoorradingsschepen van de geallieerde legers kwamen lossen.

De havenvakbonden houden er nog steeds elk jaar op 1 november een bloemenhulde. De Buildrager prijkt ook in het logo van de socialistische transportarbeidersbond BTB. Het beeld naast het Antwerpse stadhuis is een replica. De originele Buildrager dateert uit 1893 en staat in de tuin van het pas heropende KMSKA in Antwerpen. De Buildrager wordt alom gezien als eerbetoon aan het zware labeur van de havenarbeiders. Ook in Frankrijk, Duitsland, Denemarken, Zweden, Zwitserland, Italië, Oostenrijk, Polen, Hongarije, Peru en de Verenigde Staten kom je bronzen exemplaren van de Buildrager tegen.

Westmalle

Toch is Meunier al ver voorbij de 50 wanneer hij dit beeld maakt. De thematiek van de arbeidersklasse komt pas vrij laat in zijn leven aan bod – maar hij zal er wel zijn grootste faam aan danken. Meunier werd in 1831 in Etterbeek (Brussel) geboren. Hij volgt er een opleiding beeldhouwkunst en schilderkunst aan de Academie. Zijn kinderjaren zijn getekend door droefenis (zijn vader overleed toen hij vier was, het gezin van moeder en zes kinderen kende constant armoede en geldnood). Die droefgeestigheid blijkt ook uit zijn eerste werken.

Aanvankelijk schildert Meunier vooral religieuze en historische taferelen. Hij verblijft regelmatig in het klooster van de trappisten van Westmalle. Daar krijgt hij voor het eerst aandacht voor de werkende mens: monniken die het veld bewerken, het graan dorsen of in de brouwerij arbeiden. De schilderijen die hij hierover maakt vormen een aanloop naar zijn latere sociaalrealistische periode.

Borinage

Zijn eerste contact met de industrie in het ‘zwarte land’ van de Borinage dateert uit 1878, wanneer hij er op vraag van zijn vriend Camille Lemonnier illustraties voor diens boek ‘La Belgique’ komt maken – Meunier is dan al 47. Ook in 1880 doorkruist hij de Borinage.

Hij ontdekt er zijn roeping als kunstenaar van de industriearbeid en put er de energie uit om als beeldhouwer aan de slag te gaan. Hij beeldt de arbeiders niet met gebogen hoofd af, maar in een heroïsche pose, sterk en waardig, ondanks hun uitputting door de harde labeur – zie bv. de Buildrager. De arbeider als held uit de oudheid, die doet denken aan de Griekse en Romeinse beelden van goden en atleten, aan de gespierde gladiatoren van het oude Rome, en als gelijke van de oude goden.

“Eigenlijk beeldhouwde ik deze mensen omdat ik eenvoudigweg van ze hou,” zei Meunier daarover. Op dat moment is hij zowat de enige die de arbeider zo uitbeeldt, en hij gooit er hoge ogen mee. Zijn beelden moesten zowel medelijden als respect oproepen.

Rodin

Meunier staat mee aan de basis van het sociaal realisme binnen de Belgische kunst. Hij wordt geroemd als ‘de spreekbuis van de ellende van de arbeiders’, ‘de meester van de sociale kunst’ en ‘de Zola van de beeldhouwkunst’. Internationaal werd hij wel eens de Belgische Rodin genoemd (er zijn opvallende gelijkenissen tussen ‘De denker’ van Rodin en ‘De gehurkte mijnwerker’ van Meunier, een beeld dat deel uitmaakt van het Monument voor de Arbeid).

Gedurende zijn leven maakte Constantin Meunier circa 260 beelden, evenveel schilderijen, aquarellen en tekeningen. Aan zijn laatste ontwerp, het Monument voor de Arbeid, werkte hij tot aan zijn dood in 1905. Het werd pas in 1930 geplaatst naar aanleiding van de viering van 100 jaar België.

Constantin Meunier zelf ontdekken

• Het Meunier Museum is gehuisvest in de atelierwoning waarin hij de laatste vijf jaar van zijn leven woonde en werkte. Je vindt er een selectie van 150 tekeningen, schilderijen en beeldhouwwerken. Toegang gratis. Open dinsdag-vrijdag van 10u tot 17u. Weekends enkel voor groepen (met museumgids), na reservatie. Abdijstraat 59, 1050 Elsene.
• Het imposante Monument voor de Arbeid vind je in Laken (hoek Claesensstraat en Koninginnelaan, aan de waterkant van het Vergotedok). De plaasteren voorontwerpen van dit monument vind je dan weer aan de ingang van het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte in Leuven (Kardinaal Mercierplein), waar Meunier gedurende acht jaar woonde toen hij leraar schilderkunst was aan de Academie van Leuven.
• Verschillende Belgische musea bezitten werk van Meunier, zoals het KMSKA in Antwerpen, het Openluchtmuseum Middelheim in Antwerpen, MSK in Gent, KMSK in Brussel, Mu.ZEE in Oostende, Abdijmuseum Ten Duinen in Koksijde of Museum M in Leuven (waar er zelfs een heuse Meunierzaal is). Ook het Musée d’Orsay in Parijs heeft een collectie.