Barricadepoëzie

Eindelijk is er een bloemlezing van Nederlandstalige politieke poëzie, van het revolutiejaar 1848 tot nu. Poëzie met felheid en luidheid! Poëzie met een megafoon! Poëzie die tot maatschappijverandering inspireert! Die woorden omzet in daden! Strijdbare poëzie dus, over socialisme, antikolonialisme of feminisme… “Het gedicht als steen door de ruit van de economische en politieke machthebbers.”

Gij, die zo schoon kunt over liefde schrijven,

en gij, die wenen moet bij ‘t horen van Chopin,

en gij, die dromen laat als lelies drijven,

en gij die met kristallen knikkers speelt;

rijgt nu Uw woorden eens als zilvren tranen

tot een protest tegen een nieuwe moord.

De Brugse dichter Mark Braet – uit wiens Rosenberg-gedichten dit fragment komt – liep niet zo hoog op met de doorsnee Vlaamse dichters en schrijvers. Hij vond hen kleinburgerlijke romantische zwijmelaars en riep hen aldus op tot actie. De communist Mark Braet (1925-2003) is één van de in totaal 22 Nederlandstalige dichters die in de bundel ‘Barricadepoëzie’ een plaatsje kregen, onder wie ook nog de Vlamingen Emiel Moyson, Paul van Ostaijen en Anton van Wilderode.

Politieke en sociale strijd

Die keuze is niet toevallig, want telkens gaat het om dichters wiens werk, op een bepaald moment in onze geschiedenis, een belangrijke rol speelde in de politieke en sociale strijd. Elk hoofdstuk vertrekt vanuit een gedicht, dat verder in de diepte en de breedte besproken wordt, gesitueerd in zijn tijd. De samenstellers van deze bloemlezing zijn twee docenten Nederlandse letterkunde van de Universiteit Gent en de Universiteit Utrecht.

Bijzonder aan deze bundel is dat ze de maatschappijkritische, geëngageerde poëzie weer in ere wil herstellen. “Complete oeuvres van activistische dichters zijn in de verdomhoek beland van de officiële literatuurgeschiedenis, die er veel aan heeft gedaan om de Nederlandse poëzie te ontdoen van haar scherpe politieke kanten,” schrijven de samenstellers.

Taal waarover je moet nadenken

Wie gedichten goed wil lezen, neemt daar best even zijn tijd voor, want poëzie vraagt om een trage lectuur – dat geldt overigens bij uitbreiding voor heel dit boek, dat soms wat academisch is, maar gelukkig maken de meer toegankelijke stukken dat ruimschoots goed. Nogmaals de samenstellers: “Dit is wat poëzie, als het goed is, doet: het is taal waarover je moet nadenken, die dieper binnenkomt en langer blijft hangen dan taal die schijnbaar probleemloos communiceert. De tijd die poëzie zo wint, kan ze gebruiken om je en passant wel degelijk iets belangrijks te zeggen.”

Ga er dus maar even voor zitten. Het boek bestaat uit drie delen. Na een bijzonder boeiend inleidend stuk over de vraag hoe activistisch poëzie kan zijn, volgt een tweede deel met 15 dichters uit de periode 1859 tot 1988. In het derde deel komen 7 hedendaagse dichters aan het woord, zoals de Antwerpse Yousra Benfquih (°1988), een mensenrechtenactiviste die via haar gevoelige slam poetry of spoken word een veel groter publiek bereikt dan menig klassiek dichtbundel dat kan. Van haar eindigen we met dit fragment:

hoe je van het glas in een venster

pas merkt dat het er was

eens het aan diggelen is geslagen,

net als gefluister dat alsmaar in dovemansoren valt,

vroeg of laat in roepen overslaat.

Johan Sonneschein en Kornee van der Haven (red.), Barricadepoëzie. Lyrisch activisme sinds 1848, Uitgeverij Epo, 2021, 449 p.

Deze boekentip verscheen eerder in ons magazine Linxuit van maart 2022.