Pierre Paulus

Pierre Paulus (1881-1959), de schilder die kleur zag in Le Pays Noir.

In Vlaanderen is hij een nobele onbekende, in Wallonië zien ze zijn beroemdste kunstwerk elke dag wel ergens. Pierre Paulus ontwierp in 1913 immers de Waalse haan, de officiële vlag van het Waals Gewest: een rode haan op een gele achtergrond.

Toch is het niet dat waarvoor we Pierre Paulus – nota bene in 1951 opgenomen in de erfelijke adel als baron – in deze reeks ‘Kunstenaars van de arbeidersklasse’ vermelden.

Pierre Paulus is de vertolker bij uitstek van de Waalse industriële wereld. Als telg van een notoire kunstenaarsfamilie studeerde hij architectuur aan de Brusselse Academie, zoals zijn ouders dat wensten. Maar zodra hij zijn diploma op zak had, werd de schilderkunst zijn grote passie.

Al op 15-jarige leeftijd was hij beginnen schilderen, maar pas op zijn 25ste – we zijn dan in 1906 –werkt hij vrijwel uitsluitend in de omgeving van Charleroi – Le Pays Noir – waar hij de mijnen, de fabrieken en de kanalen met hun zware vrachtboten op de Samber in beeld brengt.

Het gebied rond Charleroi werd gekenmerkt door industrialisatie op een ongekende schaal, met alle sociale en milieugevolgen van dien. Achter de fraaie huizen van de fabriekseigenaren strekten zich troosteloze arbeiderswijken uit, onder een dik wolkendek van stank en roet; vandaar Le Pays Noir, het zwarte land. Overal aan de horizon waren schoorstenen en bergen van mijnafval te zien. Op de volledig gekanaliseerde en in beton gevangen Samber was het een af en aanvaren van binnenvaartschepen, volgeladen met steenkool, erts, staal, textiel en andere koopwaar, onderweg naar de haven van Antwerpen.

Zijn kleurenpalet is somber en geladen met melancholie. Zijn industriële landschappen schetsen geen triomferende industriële wereld, bevolkt met heroïsche arbeiders, maar veeleer de neerslachtigheid van een grijs en in rookwolken gehuld universum, waarvan de macht aan het tanen is en waar de armoede heerst.

Zijn expressionistische accenten doen aan Permeke denken. Het werk met het mes en een dikke verflaag doet het rijke palet met zijn oneindige schakeringen goed uitkomen. Naast werken van sociale aard schilderde hij dieren, delicate bloemen en stillevens.

Pierre Paulus zelf ontdekken

Het Museum voor Schone Kunsten in Charleroi bezit verschillende van zijn werken, onder meer het prachtige Jeunesse uit 1911. Voor liefhebbers van deze rubriek is heel dat museum trouwens een absolute aanrader.

Het originele aquarel van de Waalse haan hangt in het Musée de la vie wallonne in Luik.

In Vlaanderen tonen het KMSKA in Antwerpen en het MSK in Gent enkele schilderijen, waaronder Charleroi bij nacht en Winteravond in een mijnwerkersbuurt.

In zijn Henegouwse geboorteplaats Châtelet staat een buste van Pierre Paulus (met onderaan een kopie van zijn Waalse haan).

In de Brusselse gemeente Sint-Gillis, waar Paulus lange tijd woonde, is een park naar hem vernoemd.

In Brussel vind je hem in het Fin-de-Siècle Museum (vanaf 8 januari 2024 gesloten).

En wie wel eens het ABVV-hoofdkantoor in de Hoogstraat 42 bezoekt, kan twee van zijn werken zien hangen in de trappenhal tussen het 5de en het 6de verdiep.