Fotograaf in de kijker: HJ Hunter

HJ Hunter is een Nederlandse documentaire fotograaf. In zijn werk vertelt hij dikwijls verhalen van mensen wiens stem zelden te horen is. Volgens Hunter kunnen ontmoetingen met mensen ons beter leren begrijpen hoe onze complexe wereld in elkaar zit en kan het de solidariteit versterken in onze sterk verdeelde maatschappij. Hij heeft net een boek uit met de ronkende titel: ‘Once upon a time’. Hoog tijd voor een gesprekje met deze boeiende fotograaf.

Je hebt net een boek uit: Once upon a time. Vanwaar de titel? Wat is het concept van het boek?

Vlakbij Luik, aan de overkant van de Maas ter hoogte van de Jupille fabriek, staat een verlaten gebouw met daarop ‘once upon a time’ gekalkt. Achter het gebouw bevinden zich twee terrils. Ooit waren dat dampende bergen van afval uit de mijnen, tegenwoordig zijn het groene bulten begroeit met (vooral) berkenbomen. Ik vond het daarom een passende titel voor een fotoboek dat een portret is van het postindustriële hart van West-Europa en haar bewoners. En ook omdat ‘once upon a time’ de magische woorden zijn waarmee een verteller je uitnodigt om een onbekende wereld binnen te treden. Of, zoals bij mijn boek, een wereld die je misschien wel kent, maar niet eerder zo hebt gezien.

De landschappen, portretten en interieurs vertellen een verhaal over bewoners uit verschillende culturen die het beste van hun leven proberen te maken in een regio met een ongemakkelijke filmische schoonheid. Het boek raakt ook aan een actueel maatschappelijk probleem. De wereld moet en wil afscheid nemen van vervuilende industrie en kolen voor het opwekken van energie. Once upon a time laat zien wat de impact kan zijn op een gebied en haar bewoners als grote industriële bedrijven sluiten en de lokale economie zichzelf opnieuw moet uitvinden.

Wat is zo fascinerend, uniek aan het gebied waar het boek over gaat?

Ik raakte gefascineerd door de iconische mijnbergen in het landschap en de omvang en grandeur van het industriële verleden in een regio die zich uitstrekt van het Roergebied in Duitsland tot aan de Borinage aan de grens met Frankrijk. De vervallen fabrieken, kapotte wegen en grauwe huizen zijn het decor van een gebied vol verhalen. Elke ruïne is zelf al een verhaal. Het wil je iets vertellen over een glorieus verleden, maar het blijft een mysterie wat er precies is gebeurd.

Tegelijkertijd was ik onder de indruk van de culturele diversiteit en de authenticiteit van de bewoners. Ze lijken geen enkele neiging te hebben om zich anders voor te doen dan ze zijn en proberen van hun leven in deze verpauperde omgeving het beste te maken. De arbeidsmigranten hebben hun eigen culturele en religieuze tradities aan de volgende generaties doorgegeven. Wat je ook weer terugziet in het landschap. Dat maakt het een boeiend gebied voor mij als documentair fotograaf.

Ging het tot stand komen van het boek vlot?

De foto’s zijn gemaakt tussen 2015 en 2022. Aanvankelijk dacht ik niet aan een serie, laat staan een boek met bijna honderd beelden. Dat idee rijpte langzaam. Tijdens Corona begon ik met het selecteren en ordenen van de foto’s, en met de vormgeving van het boek. Er zijn drie dummy’s gemaakt voordat het boek zijn definitieve vorm en inhoud kreeg.

Ook je reeks Bob’s fight is intrigerend. Kun je daar iets meer over vertellen?

Ik ontmoette Bob in 2013, het jaar waarin ik wat serieuzer ging fotograferen. Toen ik vroeg of ik een foto van hem mocht maken, antwoordde hij: ‘Jij kunt geen foto van mij maken’. Natuurlijk wilde ik weten waarom dat niet zou kunnen. ‘Omdat je mij niet kent’, zei hij toen. Dat antwoord intrigeerde mij. Ik dacht enkele seconden na en zei toen: ‘Nou, dan moeten we elkaar maar leren kennen’. Hij stemde ermee in om naar zijn stamkroeg te gaan en vertelde daar bij enkele pintjes zijn levensverhaal. Bij het afscheid kreeg ik een uitnodiging om bij hem thuis langs te komen. Vanaf dat moment volg ik hem, al ga ik ook regelmatig langs zonder camera.

Bob woont al jaren alleen in een verzakte woning, en hij is continu bezig om zijn huis te repareren. Het is een hyperintelligente man, die boeiend kan vertellen over ingewikkelde onderwerpen, al kan ik zijn redeneringen niet altijd volgen. Zelf ziet hij zich vooral als maker van wegwerp-kunst, en dat is wel ironisch als je bedenkt dat hij niets kan weggooien. Overal staan nog herinneringen uit zijn verleden: boeken die hij las als student medicijnen, een wit geschilderde reiskoffer, foto’s van zijn ouders en zijn ex-vrouw of een tekst uit een schoolschrift van een van zijn kinderen. Hij stelt mijn gezelschap op prijs, ook omdat hij in een sociaal isolement verkeerd en er bijna nooit iemand op bezoek komt.

Wat mij bij die reeks zo opvalt is dat je heel dicht bij Bob kunt komen, in zijn leven binnen gaan zonder dat je aanwezigheid een groot effect heeft op hem, hij blijft onverstoord bezig. Ben je je daar bewust van als fotograaf? Hoe doe je het om mensen zichzelf te laten zijn?

De sleutel tot echt contact is oprechte nieuwsgierigheid. En eerlijk zijn over de intentie waarmee je iemand fotografeert. Dan ontstaat er vertrouwen, en kan er een band ontstaan. Doordat ik Bob al zo lang ken, merkt hij het niet eens meer als ik foto’s maak.

Noem je jezelf een sociaal bewogen fotograaf?

Ik zou mezelf eerder een documentair fotograaf noemen met interesse in actuele maatschappelijke thema’s. De wereld is complex, en fotograferen is voor mij een manier om in contact te komen met mensen met interessante verhalen, die me helpen om de tijd waarin we leven iets beter te begrijpen. Al moet ik er meteen bij zeggen: hoe meer je je ergens in verdiept, hoe meer je beseft hoe weinig je eigenlijk weet.

Neem je ook spontaan foto’s of moeten deze altijd binnen een vooraf uitgedachte reeks passen?

Ik ben geen fotograaf die een strak concept bedenkt en dat vervolgens gaat uitwerken. Ik word bij mijn onderwerp keuze meer geleid door vraagstukken die me toch al bezig houden. Zo reis ik momenteel (samen met collega fotograaf David Peskens) voor een nieuw project door de Baltische landen om een portret te maken van jongeren die zijn opgegroeid in een vrij, onafhankelijk land (na de val van de Sovjet-Unie in 1991). De centrale focus daarbij is: welke impact heeft de oorlog in Oekraïne op hun persoonlijke leven? Maar daarbinnen is er alle ruimte voor spontane ontmoetingen. We bewandelen zijpaadjes zonder de hoofdweg uit het oog te verliezen. Uiteindelijk komt dat goed bij het uitschrijven van de verhalen en het selecteren van de beelden.

Welke projecten die je wilt uitvoeren heb je nog in je hoofd?

Na onze reizen door Estland, Letland en Litouwen willen we Finland, Moldavië en – zodra het veilig kan – ook Belarus en Oekraïne gaan bezoeken. Al deze landen hebben een Sovjetverleden, grenzen aan Rusland en zijn of willen deel uitmaken van de EU. Andere projecten staan nog niet op het verlanglijstje.

Als je mag dromen: wat zou je nog willen bereiken?

Door de fotografie heb ik weer verbinding gekregen met wat ik het liefste doe: reizen, ontdekken en verhalen vertellen in woord en beeld. Het is mooi dat het steeds beter lukt om hiervoor een publiek te vinden. Mijn wens is eigenlijk heel simpel: dat ik met een open, nieuwsgierige blik naar de wereld kan blijven kijken, me blijf verwonderen en daar iets creatiefs mee kan doen dat ook voor anderen van waarde kan zijn.

Wat wil je teweeg brengen met je fotografie?

Het is plezierig om een sterk esthetisch beeld te maken. Maar dat is voor mij eerder een begin- dan een eindpunt. De esthetiek is nodig om iemand te verleiden om te gaan kijken. Waarbij het wat mij betreft een beetje mag gaan schuren, bijvoorbeeld doordat het beeld niet helemaal past bij iemands wereldbeeld, en er een vraag blijft hangen waar de kijker zelf een antwoord op heeft te vinden. Een voorbeeld is de foto van het opblaaskasteel in een moskee in Once upon a time. Een man zag dit beeld op een expositie en vertelde me later dat hij zeker een kwartier gebiologeerd had staan kijken. Van zo’n reactie kan ik blij worden.

Als iemand om een gesigneerd exemplaar van Once upon a time vraagt, schrijf ik daar nu een gedichtje bij dat hier ook over gaat. Het gaat zo:

Some photographs are not as silent
as they seem.
They sound like a friend whispering
something on a cloudy and windy day
at the beach,
something that reminds you
of what it means to be human.

Bedankt voor dit interview en veel succes met je boek en toekomstige projecten.

Once upon a time is internationaal verkrijgbaar via de boekhandel en via www.hjhunter.photography