Interview Veerle Vandelacluze

Van september tot november ’24 kon Linx+ samen met De Rode Antraciet een bijzonder project opzetten in de gevangenis van Oudenaarde. Week na week kwamen we samen in de polyvalente zaal voor workshops waar de gedetineerden zich onderdompelden in de fascinerende wereld van fotografie. Ondanks de beperkte mogelijkheden – ze konden alleen tijdens de sessies en in hun cel fotograferen – ontdekten ze een eigen beeldtaal. Hun foto’s vertellen verhalen die niet altijd makkelijk in woorden te vatten zijn. Veerle Vandelacluze was de enthousiaste vrijwilliger die namens Linx+ deze workshops begeleidde. Ze vertelt ons meer over het project en wat haar dreef.

Dag Veerle, wat doe je in het dagelijkse leven en wat is je ervaring met fotografie?

Veerle Vandelacluze: “Ik geef wereldoriëntatie aan de lerarenopleiding Lager Onderwijs van VIVES hogeschool. Ik werk vooral met zij-instromers, mensen die na een tijdje in een andere sector te hebben gewerkt kiezen voor een loopbaan in het onderwijs. Fotografie begon als hobby maar is een beetje uit de hand gelopen. Ik wilde al jaren een fotocursus volgen en zo’n zeven jaar geleden heb ik eindelijk de stap gezet. Na mijn eerste module snapte ik pas echt dat dit iets bijzonders kon worden.

Binnenkort ga ik als promotor van de bachelorproef ook iets met fotografie doen op de Hogeschool. Samen met mijn studenten wil ik onderzoeken hoe je photovoicing kunt gebruiken bij kinderen, zodat ze via beelden kunnen uitdrukken wat ze nog moeilijk onder woorden kunnen brengen. In mijn eigen werk fotografeer ik allerlei dingen, maar ik kom steeds terug bij de kracht van de natuur en hoe die contrasteert met de stedelijke omgeving. Ook leg ik graag mensen vast die durven opkomen voor hun ideeën, soms op een verrassende manier.”

Hoe ben je bij het inclusieproject van Linx+ terechtgekomen?

“Een vriendin stuurde me de oproep door uit de Linx+ nieuwsbrief, en het leek meteen iets voor mij. Ik volgde Linx+ al langer en die vraag naar een workshopbegeleider kwam precies op het juiste moment. Ik was net aan het zoeken naar manieren om naast fotolessen volgen iets betekenisvols met fotografie te gaan doen.”

Waarom heb je gekozen voor gedetineerden als doelgroep?

“Het spanningsveld tussen vrijheid en vrijheidsberoving is iets wat me al langer bezighoudt en dat ik verder wil onderzoeken met fotografie. Dit thema loopt eigenlijk als een rode draad door mijn leven. Dat komt door een persoonlijke ervaring. Als tiener zat ik op een ontzettend streng internaat – ik noemde het toen zelf vaak een gevangenis … ”

Hoe heb je je voorbereid?

“Ik ben eerst eens gaan kijken in de gevangenis van Ruiselede, tijdens een activiteit waar je met gedetineerden kon praten. Dat was echt een eyeopener voor me. Daarna had ik er vertrouwen in dat zo’n project met mensen in een vergelijkbare situatie wel zou lukken, dat ik wel manieren zou vinden om met hen aan de slag te gaan.”

Hoe pakte je de workshops aan?

“Met een open blik: bij onze eerste ontmoeting vroeg ik wat ze wilden leren en daar speelde ik op in. Ze bleken hongerig naar kennis, dus bracht ik elke les wat technische bagage mee die ze meteen konden uitproberen. Om ook wat diepgang te creëren, keken we samen naar het werk van bekende fotografen. Daarnaast werkten we ook steeds aan een uitdagende opdracht. Dat ging van macro-opnames van insecten maken tot het fotograferen van een zonnebloem, olie op water, een iris, of het maken van tweeluiken.”

Wat was je hoofddoel met die workshops?

“Vooral iets betekenisvols aanbieden. In het begin konden ze wat moeilijk geloven dat iemand dit zomaar voor hen wilde doen, maar tijdens de expo lazen ze een brief voor die me echt raakte – daarin drukten ze hun oprechte dankbaarheid uit voor het feit dat ik dit zonder bijbedoelingen voor hen deed.

Praten over gevoelens is niet makkelijk. Daarom wilde ik hen de taal van fotografie aanreiken als een andere manier om zich te uiten.

Ze mochten na de workshops tijdens de week ook in hun cel fotograferen, wat tot verrassende resultaten leidde. Veel van hen kijken graag naar natuurdocumentaires op tv. Ze kunnen het beeld niet pauzeren, dus wachten ze geduldig op precies het juiste moment om een beeld vast te leggen. Die foto’s vertellen meer dan woorden kunnen.”

De ruimtes waar ze mochten fotograferen waren beperkt?

“Ja, alleen in hun cel en tijdens onze wekelijkse workshop in de polyvalente zaal. Tijdens de laatste sessie mochten we even in een klein tuintje binnen de gevangenis gaan fotograferen.”

Heb je hen zien groeien naarmate de sessies vorderden?

“Als fotografen zeker. Bij sommigen hebben de workshops iets losgemaakt. Ze straalden van trots over wat ze bereikt hadden en dat ze dit konden tonen tijdens de expo waar ook familie van hen bij was. Ik praatte met verschillende familieleden, die waren onder de indruk – niet alleen van de foto’s maar ook van de nieuwe kant die ze zagen van hun familielid.

Verschillende deelnemers kijken er nu naar uit om verder te gaan met fotografie zodra ze vrij zijn – sommigen overwegen zelfs om een cursus te volgen. Er is misschien wel iets in beweging gezet dat verder gaat dan alleen fotografie …”

Wat was de respons van de deelnemers op de workshops?

“Ze waren verrassend direct, maar altijd beleefd en hulpvaardig. Er hing een sfeer van oprecht enthousiasme, met levendige gesprekken en een positieve vibe. Je merkte dat ze blij waren om even buiten de dagelijkse routine samen te zijn. Het beeld dat ik van hen kreeg, is heel anders dan wat mensen die niemand in detentie kennen zich vaak voorstellen. Het deed me denken aan mijn tijd op internaat: we moesten er het beste van maken in een gesloten omgeving, en dat schept een bijzondere band. In zo’n situatie worden je medebewoners een soort familie – je deelt meer dan alleen een ruimte, je deelt een ervaring die anderen moeilijk kunnen begrijpen.”

Is er iets dat je is bijgebleven, een anekdote?

“Er was iemand die het even niet meer zag zitten, een mentaal dipje had. Ik schreef hem een brief met daarbij enkele afdrukken van foto’s die hij gemaakt had. Ik besprak wat me opviel aan zijn werk, wat ik sterk vond en waar ik potentieel zag. Die persoonlijke aandacht voor zijn creativiteit raakte iets bij hem. Dat iemand zijn talent zag en erin geloofde, gaf hem weer wat vertrouwen. De volgende les verraste hij me door een liedje op zijn ukelele te komen spelen als bedankje. Ondertussen gaat het weer beter met hem. Hij heeft artistiek talent, hopelijk kan hij daar na zijn detentie iets mee gaan doen en helpt het hem om terug aansluiting te krijgen met de maatschappij.”

Wil je het nog doen met dezelfde doelgroep?

“Zeker weten! Ik heb er echt zin in. De eerste stappen naar een volgend project met een vergelijkbare groep zijn al gezet. Dit soort creatieve workshop kan een verschil maken. Het doorbreekt niet alleen de sleur van hun dagen, maar biedt ook een zeldzame kans om iets nieuws te ontdekken over zichzelf in een omgeving waar niet veel mogelijkheden zijn voor persoonlijke ontwikkeling.”

Bedankt Veerle voor dit gesprek, en veel succes!